Trafik Psikolojisi, Amerikan Psikoloji Birliği (APA) tarafından tanımlanmış 54 psikoloji alt biriminden biri olan "Uygulamalı Psikoloji" alanında değerlendirilen, yaya ve sürücülerin trafikteki davranışlarının altında yatan psikolojik süreçleri inceleyen bir bilim dalıdır.
Trafik Psikolojisi, trafikte neden belirli davranışlar sergilediğimizi, bu davranışların trafik güvenliği üzerindeki etkilerini ve trafik kazalarını önlemek için neler yapılabileceğini anlamaya çalışır.
Amacı, sürücü davranışlarını anlamak, tahmin etmek ve trafik kazalarına yol açan sürücü davranışlarını dönüştürmek için önerilerde bulunmaktır. Ayrıca, trafikte yaşanan sorunların psikolojik boyutunu inceleyerek daha güvenli ve akıcı bir trafik ortamı oluşturmayı hedefler.
Trafik Psikolojisi’nin Tarihçesi ve Önemi
Trafik Psikolojisi, psikolojinin bir alt alanı olarak resmi statüye 1990 yılında kavuşmuştur. Türkiye’de ise 1996 yılında 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu’na (KYTK) psikoteknik değerlendirme eklenmiş ve bu değerlendirme psikologlar tarafından yürütülmeye başlanmıştır. Bu gelişme, Türkiye’de Trafik Psikolojisi’nin resmiyet kazanmasında önemli bir aşama olmuştur. 2000’li yıllardan itibaren Türkiye’de Ege, ODTÜ ve Hacettepe gibi üniversitelerde lisans ve yüksek lisans düzeyinde Trafik Psikolojisi dersleri verilmeye başlanmıştır.
Dünya Sağlık Örgütü’ne (WHO) göre, her yıl yaklaşık 1.24 milyon insan trafik kazalarında hayatını kaybetmektedir. Trafik kazalarının başlıca nedenleri "kural ihlalleri" ve "sürücü hataları" olup, kazaların %90’ı insan hatasından kaynaklanmaktadır. Türkiye’de trafik kazalarının %99’u insan, %1’i ise araç ve çevre kaynaklı hatalardan oluşmaktadır (TÜİK, 2010). Bu durumlar, Trafik Psikolojisi’nin önemini ve ortaya çıkışını vurgulamaktadır. Trafik Psikolojisi, kazaların insana bağlı nedenlerini araştırarak, riskleri inceleyip, öğrenme kuramlarını kullanarak sürücüleri daha iyi eğitmeyi amaçlamaktadır.
Trafik Psikolojisi Ne İle İlgilenir?
Sürücü davranışları: Dikkat dağıtıcı faktörler, agresif sürüş, hız yapma gibi davranışların nedenleri ve sonuçları. Yaya davranışları: Yayaların trafik kurallarına uyma düzeyi, dikkatsizlikler ve kazalara yol açan davranışlar. Trafik ortamının psikolojik etkileri: Trafik işaretleri, yol koşulları ve trafik yoğunluğunun duygusal ve bilişsel etkileri. Trafik kazalarının psikolojik nedenleri: Dikkat eksikliği, stres, yorgunluk gibi faktörler. Trafik güvenliği eğitimi: Sürücü ve yayalara yönelik etkili eğitim programları geliştirmek.
Trafik Psikolojisi Neden Önemlidir?
Trafik kazalarını azaltır: Kazaların nedenlerini anlayarak etkili önleme yöntemleri geliştirir. Trafik kültürü oluşturur: Sürücü ve yayaların trafik kurallarına uymalarını sağlamak için bilinçlendirme çalışmalarına katkıda bulunur. Daha güvenli bir trafik ortamı yaratır: Trafikteki olumsuz durumları azaltarak, daha huzurlu bir sürüş deneyimi sağlar.
Trafikte Dikkat ve Algı
Seçici Dikkat ve Bölünmüş Dikkat: Sürücüler, yolda gördükleri her uyarana dikkat etmezler, gerekli olanları seçerler. Seçici dikkat, yola fırlayan bir top veya çocuk gibi önemli uyarıcılara odaklanmayı ifade eder. Bölünmüş dikkat ise, sürüş sırasında cep telefonu kullanmak gibi dikkat dağıtan faktörleri içerir. Kazaların %50’si, dikkat dağıtıcı faktörlerden kaynaklanır. Acemi sürücüler tamamen yola odaklanırken, deneyimli sürücülerde bu durum otomatikleşir ve dikkat azalabilir. Uzun ve tekdüze yollarda dikkat dağılması ve uykusuzluk kazalara neden olabilir.
Algı Sorunları
Görsel Algı: Güvenli sürüşte en önemli bileşendir. Görsel keskinlik, mesafe algısı ve kontrast duyarlılığı kritik rol oynar. Görüş alanı, merkezi ve periferal uyaranları kapsamalı ve sürücüler dikkatlerini eşit dağıtmalıdır. Renk körlüğü ve tek gözle görme gibi durumlar güvenli sürüşü etkileyebilir, ancak kazaları artırıcı bir unsur değildir.
Sürücü Performansı ve Sürücü Davranışı
Sürücü Performansı: Sürücünün aracı kontrol etme ve trafik olaylarına tepki verme yeteneğidir. Çalışma ve alıştırma ile geliştirilebilir. Sürücü Davranışı: Kaza riskiyle bağlantılı en önemli psikolojik faktörlerdir. Olumsuz sürücü davranışları, sosyal uyumsuzluk, saldırganlık, kızgınlık gibi kişilik özellikleriyle ilişkilidir.
Olumsuz Sürücü Davranışları
İhmal: Küçük dikkatsizlikler ve trafik ihmalleri. Hata: Yanlış karar alma veya yetersiz gözlem sonucu oluşur. İhlal: Güvenlik kurallarından isteyerek sapma; aşırı hız, alkollü araç kullanma gibi.
Hız Sınırlarının İhlali
Hız Yapma: Ciddi kazalara yol açan yaygın bir sorundur. Demografik özellikler (cinsiyet ve yaş), kişilik özellikleri (ruhsal, ziihnsel ve ahlaksal durum) ve bilgi işleme süreçleri hız yapma davranışını etkiler. Genç erkek sürücülerde hızla ilgili ölümlü kazalar daha yaygındır.
Alkol Sınırlarının İhlali
Alkollü araç kullanımı, ölümlü kazaların en önemli sebeplerinden biridir. Alkole bağlı ölümlü kazalar %33-69, yaralanma oranı %8-29’dur. Hıza bağlı ölümlü kazaların %41’inde sürücülerin kan alkol oranı 0.08 g/dl ve üzeridir. Türkiye’de yasal kan alkol sınırı 0.05% BAC’dir.* Alkol, dikkat, bellek ve psikomotor becerileri olumsuz etkiler. BAC düzeyi 0.05 olan sürücülerde göz hareketleri, görsel algı, tepki süresi gibi beceriler bozulur. Alkollü araç kullanımı daha çok genç (35 yaş altı), erkek, bekar, kırsal alanda yaşayan, sigara ve uyuşturucu kullanan, saldırgan sürücülerde yaygındır.
(Not: BAC (Blood Alcohol Concentration), kan alkol konsantrasyonu anlamına gelir ve 0.05% BAC, 100 mililitre kanda 0.05 gram alkol bulunduğunu ifade eder. Bu sınır, yasal olarak kabul edilen maksimum düzeydir ve bu değerin üzerinde alkol almış sürücülerin araç kullanmaları yasaktır. Yasal sınırın aşılması durumunda sürücülere cezai yaptırımlar uygulanır.)
Psikoteknik Değerlendirme ve Güvenli Sürücülük
Psikoteknik değerlendirme, sürücülerin psikomotor ve bilişsel becerileri ile tutum ve davranışlarını ölçen bir test sistemidir. Amacı, sürücülerin trafiğe çıkmak için gerekli yetenek ve becerilere sahip olup olmadığını ölçmek, farkındalıklarını artırmak ve trafikteki riskli sürücüleri tespit etmektir. Değerlendirme testleri: dikkat ve konsantrasyon, anlama ve muhakeme, hız ve mesafe algılama, periferal görüş, şekil algılamada görsel süreklilik, tepki hızı, el-ayak-göz koordinasyonu ve takip yeteneği.
Trafik Psikolojisi’nde Araştırma Yöntem ve Teknikleri
Gözlem: Sürücü davranışlarını gerçekçi ortamlarda incelemeyi sağlar. Yol kenarı ve araç içi gözlem olarak iki türü vardır. Anket: Kişilerin sürücü davranışları ve becerileri hakkında kendilerini değerlendirmeleri istenir. Geniş örneklem gruplarından kısa sürede veri toplanabilir. Sürüş Simülasyonları: Gerçek ortamda tehlikeli veya etik olmayan durumları simülasyon ortamında incelemek için kullanılır. Kaza İstatistikleri ve Analizleri: Trafik ve trafik kazaları ile ilgili istatistiklerin toplanması ve analizi, kazaya neden olan faktörlerin belirlenmesinde ve önlemler alınmasında yol gösterici olur.
Yorum Ekle
Yorumlar
Sizlere daha iyi hizmet sunabilmek adına sitemizde çerez konumlandırmaktayız. Kişisel verileriniz, KVKK ve GDPR
kapsamında toplanıp işlenir. Sitemizi kullanarak, çerezleri kullanmamızı kabul etmiş olacaksınız.
En son gelişmelerden anında haberdar olmak için 'İZİN VER' butonuna tıklayınız.
Hakkı Güleç
Trafik Psikolojisi
Trafik Psikolojisi Nedir?
Trafik Psikolojisi, Amerikan Psikoloji Birliği (APA) tarafından tanımlanmış 54 psikoloji alt biriminden biri olan "Uygulamalı Psikoloji" alanında değerlendirilen, yaya ve sürücülerin trafikteki davranışlarının altında yatan psikolojik süreçleri inceleyen bir bilim dalıdır.
Trafik Psikolojisi, trafikte neden belirli davranışlar sergilediğimizi, bu davranışların trafik güvenliği üzerindeki etkilerini ve trafik kazalarını önlemek için neler yapılabileceğini anlamaya çalışır.
Amacı, sürücü davranışlarını anlamak, tahmin etmek ve trafik kazalarına yol açan sürücü davranışlarını dönüştürmek için önerilerde bulunmaktır. Ayrıca, trafikte yaşanan sorunların psikolojik boyutunu inceleyerek daha güvenli ve akıcı bir trafik ortamı oluşturmayı hedefler.
Trafik Psikolojisi’nin Tarihçesi ve Önemi
Trafik Psikolojisi, psikolojinin bir alt alanı olarak resmi statüye 1990 yılında kavuşmuştur. Türkiye’de ise 1996 yılında 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu’na (KYTK) psikoteknik değerlendirme eklenmiş ve bu değerlendirme psikologlar tarafından yürütülmeye başlanmıştır. Bu gelişme, Türkiye’de Trafik Psikolojisi’nin resmiyet kazanmasında önemli bir aşama olmuştur. 2000’li yıllardan itibaren Türkiye’de Ege, ODTÜ ve Hacettepe gibi üniversitelerde lisans ve yüksek lisans düzeyinde Trafik Psikolojisi dersleri verilmeye başlanmıştır.
Dünya Sağlık Örgütü’ne (WHO) göre, her yıl yaklaşık 1.24 milyon insan trafik kazalarında hayatını kaybetmektedir. Trafik kazalarının başlıca nedenleri "kural ihlalleri" ve "sürücü hataları" olup, kazaların %90’ı insan hatasından kaynaklanmaktadır. Türkiye’de trafik kazalarının %99’u insan, %1’i ise araç ve çevre kaynaklı hatalardan oluşmaktadır (TÜİK, 2010). Bu durumlar, Trafik Psikolojisi’nin önemini ve ortaya çıkışını vurgulamaktadır. Trafik Psikolojisi, kazaların insana bağlı nedenlerini araştırarak, riskleri inceleyip, öğrenme kuramlarını kullanarak sürücüleri daha iyi eğitmeyi amaçlamaktadır.
Trafik Psikolojisi Ne İle İlgilenir?
Sürücü davranışları: Dikkat dağıtıcı faktörler, agresif sürüş, hız yapma gibi davranışların nedenleri ve sonuçları. Yaya davranışları: Yayaların trafik kurallarına uyma düzeyi, dikkatsizlikler ve kazalara yol açan davranışlar. Trafik ortamının psikolojik etkileri: Trafik işaretleri, yol koşulları ve trafik yoğunluğunun duygusal ve bilişsel etkileri. Trafik kazalarının psikolojik nedenleri: Dikkat eksikliği, stres, yorgunluk gibi faktörler. Trafik güvenliği eğitimi: Sürücü ve yayalara yönelik etkili eğitim programları geliştirmek.
Trafik Psikolojisi Neden Önemlidir?
Trafik kazalarını azaltır: Kazaların nedenlerini anlayarak etkili önleme yöntemleri geliştirir. Trafik kültürü oluşturur: Sürücü ve yayaların trafik kurallarına uymalarını sağlamak için bilinçlendirme çalışmalarına katkıda bulunur. Daha güvenli bir trafik ortamı yaratır: Trafikteki olumsuz durumları azaltarak, daha huzurlu bir sürüş deneyimi sağlar.
Trafikte Dikkat ve Algı
Seçici Dikkat ve Bölünmüş Dikkat: Sürücüler, yolda gördükleri her uyarana dikkat etmezler, gerekli olanları seçerler. Seçici dikkat, yola fırlayan bir top veya çocuk gibi önemli uyarıcılara odaklanmayı ifade eder. Bölünmüş dikkat ise, sürüş sırasında cep telefonu kullanmak gibi dikkat dağıtan faktörleri içerir. Kazaların %50’si, dikkat dağıtıcı faktörlerden kaynaklanır. Acemi sürücüler tamamen yola odaklanırken, deneyimli sürücülerde bu durum otomatikleşir ve dikkat azalabilir. Uzun ve tekdüze yollarda dikkat dağılması ve uykusuzluk kazalara neden olabilir.
Algı Sorunları
Görsel Algı: Güvenli sürüşte en önemli bileşendir. Görsel keskinlik, mesafe algısı ve kontrast duyarlılığı kritik rol oynar. Görüş alanı, merkezi ve periferal uyaranları kapsamalı ve sürücüler dikkatlerini eşit dağıtmalıdır. Renk körlüğü ve tek gözle görme gibi durumlar güvenli sürüşü etkileyebilir, ancak kazaları artırıcı bir unsur değildir.
Sürücü Performansı ve Sürücü Davranışı
Sürücü Performansı: Sürücünün aracı kontrol etme ve trafik olaylarına tepki verme yeteneğidir. Çalışma ve alıştırma ile geliştirilebilir. Sürücü Davranışı: Kaza riskiyle bağlantılı en önemli psikolojik faktörlerdir. Olumsuz sürücü davranışları, sosyal uyumsuzluk, saldırganlık, kızgınlık gibi kişilik özellikleriyle ilişkilidir.
Olumsuz Sürücü Davranışları
İhmal: Küçük dikkatsizlikler ve trafik ihmalleri. Hata: Yanlış karar alma veya yetersiz gözlem sonucu oluşur. İhlal: Güvenlik kurallarından isteyerek sapma; aşırı hız, alkollü araç kullanma gibi.
Hız Sınırlarının İhlali
Hız Yapma: Ciddi kazalara yol açan yaygın bir sorundur. Demografik özellikler (cinsiyet ve yaş), kişilik özellikleri (ruhsal, ziihnsel ve ahlaksal durum) ve bilgi işleme süreçleri hız yapma davranışını etkiler. Genç erkek sürücülerde hızla ilgili ölümlü kazalar daha yaygındır.
Alkol Sınırlarının İhlali
Alkollü araç kullanımı, ölümlü kazaların en önemli sebeplerinden biridir. Alkole bağlı ölümlü kazalar %33-69, yaralanma oranı %8-29’dur. Hıza bağlı ölümlü kazaların %41’inde sürücülerin kan alkol oranı 0.08 g/dl ve üzeridir. Türkiye’de yasal kan alkol sınırı 0.05% BAC’dir.* Alkol, dikkat, bellek ve psikomotor becerileri olumsuz etkiler. BAC düzeyi 0.05 olan sürücülerde göz hareketleri, görsel algı, tepki süresi gibi beceriler bozulur. Alkollü araç kullanımı daha çok genç (35 yaş altı), erkek, bekar, kırsal alanda yaşayan, sigara ve uyuşturucu kullanan, saldırgan sürücülerde yaygındır.
(Not: BAC (Blood Alcohol Concentration), kan alkol konsantrasyonu anlamına gelir ve 0.05% BAC, 100 mililitre kanda 0.05 gram alkol bulunduğunu ifade eder. Bu sınır, yasal olarak kabul edilen maksimum düzeydir ve bu değerin üzerinde alkol almış sürücülerin araç kullanmaları yasaktır. Yasal sınırın aşılması durumunda sürücülere cezai yaptırımlar uygulanır.)
Psikoteknik Değerlendirme ve Güvenli Sürücülük
Psikoteknik değerlendirme, sürücülerin psikomotor ve bilişsel becerileri ile tutum ve davranışlarını ölçen bir test sistemidir. Amacı, sürücülerin trafiğe çıkmak için gerekli yetenek ve becerilere sahip olup olmadığını ölçmek, farkındalıklarını artırmak ve trafikteki riskli sürücüleri tespit etmektir. Değerlendirme testleri: dikkat ve konsantrasyon, anlama ve muhakeme, hız ve mesafe algılama, periferal görüş, şekil algılamada görsel süreklilik, tepki hızı, el-ayak-göz koordinasyonu ve takip yeteneği.
Trafik Psikolojisi’nde Araştırma Yöntem ve Teknikleri
Gözlem: Sürücü davranışlarını gerçekçi ortamlarda incelemeyi sağlar. Yol kenarı ve araç içi gözlem olarak iki türü vardır. Anket: Kişilerin sürücü davranışları ve becerileri hakkında kendilerini değerlendirmeleri istenir. Geniş örneklem gruplarından kısa sürede veri toplanabilir. Sürüş Simülasyonları: Gerçek ortamda tehlikeli veya etik olmayan durumları simülasyon ortamında incelemek için kullanılır. Kaza İstatistikleri ve Analizleri: Trafik ve trafik kazaları ile ilgili istatistiklerin toplanması ve analizi, kazaya neden olan faktörlerin belirlenmesinde ve önlemler alınmasında yol gösterici olur.